مظلومیتِ زنگ ورزش

 به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، تعلیم و تربیت یا به عبارتی آموزش و پرورش از طریق تربیت بدنی به عنوان یکی از وظایف مهم نظام های آموزشی، ضمن تضمین پویایی و سلامت جسم و جان دانش آموزان، زمینه ی بروز توانمندی های آنان در حوزه های گوناگون را فراهم می کند. تربیت بدنی درسی است که در نظام آموزشی ایران به طور شایسته و بایسته به آن بها داده نمی شود و در اولویت سیاستگذاران آموزشی کشور قرار ندارد.
آگاهی جهانی نسبت به الزام توجه به این مهم تا جایی است که سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد موسوم به «یونسکو» در منشور بین المللی تربیت بدنی و ورزش* خود از ورزش به عنوان یکی از حقوق اساسی بشر یاد کرده و از دولت ها خواسته است تا با فراهم کردن فرصت و جایگاه شایسته برای ورزش در نظام آموزشی خود، تربیت بدنی را ارتقا بخشند.
این منشور همچنین در ماده های چهارم و پنجم خود بر تامین نیروی انسانی کافی و فن سالار برای درس تربیت بدنی، برنامه ریزی درسی کامل و فراگیر و فراهم کردن امکانات و ابزارهای لازم برای این درس تاکید کرده است. افزون بر این، حمایت از طرح های پژوهشی، اطلاع رسانی کافی و حمایت رسانه های جمعی، مقام های دولتی و نهادهای تخصصی غیر دولتی هم به صورت یک تلاش هم راستا با پیشرفت درس تربیت بدنی درخواست شده است.
این واحد درسی در سال های نخست سده ی کنونی به تقلید از کشورهای اروپایی در برنامه ی درسی مدرسه های ایران گنجانده و از آن پس ساعت ویژه یی به آن اختصاص داده شد. با وجود تجربه ی نزدیک به یک سده یی ارایه ی این واحد درسی در مقطع های گوناگون تحصیلی، همچنان تدریس تربیت بدنی در مدرسه های کشور به اهداف آموزشی و تربیتی تعیین شده نمی رسد. چرایی این مساله را از کارشناسان این حوزه جویا شدیم.

***موانع و راهکارهای ارتقای تربیت بدنی در مدرسه ها
همه ی مسوولان و مدیران نسبت به فایده ها و مزیت های توسعه ی ورزش در مدرسه ها و از سطح های پایین آموزشی آگاه هستند، با این وجود درس تربیت بدنی در نظام آموزشی ما همواره مورد بی مهری قرار گرفته است.
بخشی مهمی از بی توجهی به درس ورزش را باید در عامل تاریخی جستجو کرد. «سعید فایقی» معاون سازمان تربیت بدنی در دوره ی اصلاحات در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا عامل تاریخی استقرار ناقص نهادهای آموزشی از ابتدای ورود آن به ایران را موجب بی توجهی به ورزش دانست.
به گفته ی این کارشناس، الگوبرداری شکلی از مدرسه های اروپایی در دارالفنون، اگرچه موجب ساخت سالن هایی برای فعالیت هایی چون نمایش، هنر و ورزش شد، اما به دلیل فقر فرهنگی استقرار این نهادها به اهداف واقعی تربیتی منجر نشد. در سال های بعد، تربیت بدنی بدون برنامه ریزی مدون و هدفگذاری عملی درست در سرفصل برنامه ی درسی مدرسه ها قرار گرفت.
نبود توازن میان کارکردهای آموزشی و پرورشیِ آموزش و پرورش نیز موجب شد که تربیت و پرورش به عنوان یکی از هدف های برگزاری کلاس ورزش به فراموشی سپرده شود.
کارشناسان، بخش عمده یی از ضعف تربیت بدنی در مدرسه ها را ناشی از نگاه نادرست حاکم بر آموزش و پرورش و به دنبال آن ورزش می دانند. «سید مصطفی هاشمی طبا» رییس سازمان تربیت بدنی در دولت اصلاحات در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: آموزش و پرورش 2 وظیفه ی باسواد کردن و تربیت دانش آموزان را برعهده دارد، اما در کشور ما وظیفه ی پرورش به فراموشی سپرده شده و هم مسوولان آموزشی و هم پدر و مادر دانش آموزان بر امر آموزش تاکید دارند. این مساله به درس تربیت بدنی هم تعمیم داده شده است. به این معنا که تربیت بدنی در کشور ما به معنی تربیت بدن اصالت دارد و مفهوم و هدف واقعی آن که تربیت و پرورش از طریق کار بدنی و فیزیکی است مورد فراموشی واقع شده است.
افزون بر این، نگاه سیاست زده ی حاکم بر تربیت بدنی در کشور ما (مانند بسیاری دیگر از پدیده های اجتماعی) جلوی رشد و بالندگی آن را گرفته است.
فایقی در ادامه ی گفت و گوی خود با ایرنا از نگاه سیاسی حاکم بر ورزش به عنوان یکی از دلیل های تهی شدن این درس از مفهوم تعلیم و تربیت یاد کرد. به گفته ی فایقی این نگاه جلوی رشد ورزش را در جامعه بویژه در مدرسه ها گرفته است.
رویکردهای غیر اصولی به تربیت بدنی همواره سیاستگذاری های کلان در این حوزه را با کاستی هایی مواجه کرده است. کارکردهای گسترده ی ورزش در زمینه های فردی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و حتی سیاسی موجب شده بسیاری از کشورهای توسعه یافته برنامه ریزی های فراگیری برای تحقق اهداف و برنامه های آموزشی و پرورشی از طریق آن صورت دهند.
با وجود اینکه همواره مسوولان نسبت به اهمیت توجه به تربیت بدنی آگاه هستند و در برنامه ریزی های کلان دست یابی به هدف هایی چون پرورش، روح و جسم را مدنظر قرار می دهند، اما این تلاش در برنامه های عملیاتی بروز نمی یابد. به عنوان نمونه با اینکه ورود تربیت بدنی به برنامه ریزی درسی مدرسه ها بیش از 80 سال پیشینه دارد، هنوز هیچ کتاب مصوبی برای تدریس آن تدوین نشده است. نبود برنامه ی درسی مدون، مکتوب و یکسان برای تربیت بدنی، موجب پراکندگی و گوناگونی نحوه ی برگزاری کلاس ها شده و از اهمیت جایگاه واقعی آن کاسته است.
این مشکل زمانی جدی تر می شود که به دلیل کمبود نیروی انسانی، کلاس های درس تربیت بدنی توسط معلمان غیر متخصص و با تحصیلات غیر مرتبط اداره شود، زیرا معلم فن سالار و کارآمد می تواند تا اندازه یی کاستی های موجود در نظام آموزشی را پوشش دهد. نیروی انسانی یکی از تعیین کننده ترین مولفه هایی است که در تحقق اهداف ارایه ی تربیت بدنی نقش موثری ایفا می کند و تنها نیرویی در این حوزه کارآمد خواهد بود که متخصص باشد.
همچنین کمبود امکانات فیزیکی و وسایل ورزشی به محرومیت ورزش در مدرسه ها دامن می زند. به گفته ی رییس سازمان تربیت بدنی دوره ی اصلاحات، بیشتر مدرسه های دولتی در کشور ما از فضا و امکانات فیزیکی کافی برای برگزاری شایسته ی کلاس تربیت بدنی برخوردار نیستند. به دلیل نبود اعتبار کافی و دیدگاه نادرست در مورد ورزش، تلاش های جدی برای ایجاد امکانات در مدرسه ها صورت نگرفته است. این دیدگاه نادرست در بسیاری از موردها موجب صرف اعتبارهای مرتبط با ورزش در حوزه های دیگر می شود و ورزش را بیش از پیش محروم می کند.
اختصاص تنها یک یا 2 ساعت در هفته به ورزش و بهره گیری از همین ساعت محدود برای فعالیت های دیگری چون کلاس های جبرانی و ... از اهمیت این درس نزد معلمان و دانش آموزان کاسته است.
هاشمی طبا در ادامه ی گفت و گوی خود به ایرنا گفت: تربیت بدنی درس مهمی است که باید ساعت های اخنتصاصی متعددی را به خود اختصاص دهد. در کشور ما بیشتر ساعت های تربیت بدنی یا به بیهودگی می گذرد یا صرف کلاس های جبرانی و تقویتی می شود، این در حالی است که به عنوان نمونه یک سوم ساعت های درسی در فرانسه به امر ورزش و تربیت بدنی اختصاص دارد. به همین دلیل ورزش در کشورهایی چون فرانسه نهادینه می شود و ورزشکاران برآمده از این نظام انگیزه هایی مالی و پولی کمتری برای ورزش حرفه یی دارند. این در حالی است که در کشور ما در پس بیشتر ورزش های قهرمانی، انگیزه های مالی نهفته است.
همچنین گستردگی وزارت آموزش و پرورش و مسوولیت سنگین دولت در پیش بردن اهداف وزارتخانه یی که بخش بزرگی از بودجه ی خود را صرف پرداخت حقوق به کارمندان خود می کند، مانع از تحقق اهداف واقعی ارایه ی درسی چون ورزش می شود.
هاشمی طبا در ادامه با اشاره به تجربه ی کاری خود در دولت اصلاحات، از کمبود اعتبار به عنوان یکی از مانع های جدی بر سر راه تربیت بدنی یاد کرد و گفت: تورم بالا در آموزش و پرورش و حجم نیازهای مالی برای پرداخت حقوق معلمان، همواره باری بر دوش دولت است و موجب می شود حتی تلاش کسانی که در مورد مسایلی چون تعلیم و تربیت از راه ورزش هم نگرانی دارند، بی نتیجه بماند.
به گفته ی وی، ورود بخش خصوصی به آموزش و پرورش و جلب مشارکت های مردمی در این حوزه یکی از راهکارهایی است که می تواند از طرفی کمبود منابع مالی در آموزش و پرورش را جبران کند و از طرف دیگر از نیروهای مردمی در پیشبرد اهداف تربیتی بویژه در حوزه ی ورزش بهره ببرد.
به طور کلی می توان گفت تربیت بدنی در نظام آموزشی ما از مشکل های بسیاری رنج می برد که برطرف کردن آن ها اراده ی جدی مسوولان عالی رتبه بویژه در حوزه ی آموزشی را می طلبد تا با فرهنگ سازی، سیاستگذاری و برنامه ریزی های کلان، ورزش را در مدرسه ها به معنای واقعی آن زنده کنند.
تدوین راهبرد مناسب برای ورزش با تعیین هدف های مشخص و دست یافتنی در برنامه ی ششم توسعه از دید فایقی راهی برای ارتقای جایگاه ورزش خواهد بود و خواهد توانست نظام تعلیم و تربیت را با کمک ورزش رشد دهد.
این در حالی است که به گفته ی هاشمی طبا تجربه ی برنامه ی چهارم توسعه نشان می دهد که فشار و اصرار به گنجاندن تربیت بدنی در برنامه های توسعه به حل مشکل و ارتقای جایگاه آن کمکی نمی کند. به گفته ی وی تا زمانی که جامعه نسبت به اهمیت و الزام توجه به تربیت بدنی آگاهی نداشته باشد و مسوولان به آن باور نداشته باشند، تربیت بدنی همچنان مورد فراموشی واقع خواهد شد. گام نخست در این مسیر، فرهنگ سازی و آگاه سازی است.

منبع:ایرنا